โรคลิงสู่คน...ภัยเงียบจากป่าเมือง

หลังจากจบการศึกษาด้านสัตวแพทย์และกลับมาทำงานที่มหาวิทยาลัยมหาสารคาม นักวิจัยได้เล็งเห็นว่า “ลิงแสม” เป็นสัตว์ป่าที่ใกล้ชิดกับผู้คนมากที่สุดในพื้นที่ อีกทั้งยังเป็นหนึ่งในสัญลักษณ์สำคัญของวนอุทยานโกสัมพี การศึกษาสุขภาพของลิงจึงไม่ใช่เพียงการทำวิจัยด้านสัตวแพทย์ แต่ยังเป็นการดูแลสุขภาพของชุมชนควบคู่ไปด้วย

ความใกล้ชิดทางพันธุกรรมระหว่างลิงและมนุษย์เป็นเหตุผลสำคัญที่ทำให้ลิงเป็น “แบบจำลอง” ที่น่าสนใจในการศึกษาการแพร่โรค เพราะเชื้อโรคหลายชนิดสามารถข้ามมาสู่คนได้ง่าย หากไม่มีมาตรการเฝ้าระวัง ความเสี่ยงนี้อาจกลายเป็นภัยเงียบที่ส่งผลต่อสังคมวงกว้าง

ตลอดระยะเวลาการวิจัย ทีมงานได้เก็บตัวอย่างเลือด น้ำลาย อุจจาระ และเนื้อเยื่อจากลิงแสมในพื้นที่ ผลปรากฏว่ามีการตรวจพบโรคและเชื้ออันตรายหลายชนิด ได้แก่

• เลปโตสไปโรซิส (โรคฉี่หนู): พบว่ามีลิงติดเชื้อประมาณ 30% ของประชากรทั้งหมด

• เชื้อดื้อยา: เช่น Staphylococcus aureus และ E. coli ซึ่งไม่ตอบสนองต่อยาปฏิชีวนะทั่วไป

• ไวรัส: ตรวจพบแอนติบอดีของไวรัสเดงกี (ไข้เลือดออก), ไวรัสตับอักเสบ และที่น่ากังวลที่สุดคือ Herpes B virus ซึ่งไม่ก่อโรคในลิง แต่สามารถคร่าชีวิตคนได้หากติดเชื้อ

• พยาธิและปรสิต: ที่อาจเข้าสู่ร่างกายคนผ่านการเดินลุยน้ำ ดินชื้น หรืออาหารและน้ำที่ปนเปื้อน

สิ่งที่น่ากลัวคือ ลิงเหล่านี้มักไม่แสดงอาการเจ็บป่วยใด ๆ ทำให้ผู้คนที่สัมผัสใกล้ชิดไม่รู้ตัวว่าอาจอยู่ท่ามกลางแหล่งรังโรค

หนึ่งในปัญหาหลักที่ทีมวิจัยค้นพบ คือ พฤติกรรมการให้อาหารลิงของคน ไม่ว่าจะเป็นนักท่องเที่ยวหรือชาวบ้านในพื้นที่ การให้อาหารทำให้ลิงเรียนรู้ว่าการหาอาหารจากคนง่ายกว่าการหากินเองในป่า เมื่อเคยได้รับอาหาร ลิงจะออกมาหาคนบ่อยขึ้น ไม่เกรงกลัว และบางครั้งถึงกับแย่งอาหารจากมือคนโดยตรงสิ่งนี้ทำให้โอกาสสัมผัสระหว่างคนกับลิงเพิ่มขึ้น นำไปสู่การแพร่โรคได้ง่ายขึ้น และยังทำให้ลิงเปลี่ยนพฤติกรรมจากสัตว์ป่าที่ควรอาศัยอยู่ในธรรมชาติ กลายเป็นสัตว์ที่พึ่งพิงคนมากขึ้น

      การลงพื้นที่เก็บข้อมูลไม่ใช่เรื่องง่าย ทีมวิจัยต้องผ่านกระบวนการขออนุญาตจากกรมอุทยานฯ ซึ่งใช้เวลานานและเข้มงวด เพราะเป็นพื้นที่ป่าและเกี่ยวข้องกับสัตว์ป่าโดยตรง เมื่อได้รับอนุญาตแล้ว การเก็บตัวอย่างก็ต้องใช้ความระมัดระวังสูง เนื่องจากลิงมีจำนวนมากและพฤติกรรมคาดเดายาก

       อย่างไรก็ตาม ความพยายามนี้ไม่สูญเปล่า เพราะข้อมูลที่ได้กลายเป็นฐานความรู้สำคัญที่สะท้อนถึงความเสี่ยงด้านสาธารณสุข และยังเป็นข้อมูลเชิงประจักษ์ที่สามารถใช้ต่อยอดสู่การวางมาตรการป้องกันโรคได้

ทีมวิจัยไม่ได้หยุดเพียงการทำงานในห้องแล็บ แต่ยังนำองค์ความรู้ลงสู่ชุมชน ผ่านกิจกรรมเวิร์กช็อปในโรงเรียนและการจัดบรรยายในพื้นที่ใกล้อุทยาน เช่น การสอนเด็ก ๆ ให้เข้าใจโรคจากลิง วิธีป้องกันตนเอง และการไม่ให้อาหารลิงโดยตรง

นอกจากนี้ยังมีการร่วมมือกับหน่วยงานท้องถิ่นและกรมอุทยานในการควบคุมประชากรลิง ผ่านการทำหมันลิงประจำปี และการตรวจสุขภาพเพื่อประเมินความเสี่ยงของโรคที่อาจเกิดขึ้น

นักวิจัยเสนอแนวทางการอยู่ร่วมกันระหว่างคนกับลิงอย่างปลอดภัยว่า

• ชุมชนต้องงดการให้อาหารลิง เพื่อลดการเปลี่ยนพฤติกรรมของสัตว์

• ภาครัฐควรสนับสนุนการจัดการขยะและเศษอาหารรอบพื้นที่อุทยาน ไม่ให้เป็นแหล่งดึงดูดลิงออกมานอกป่า

• สร้างความรู้ความเข้าใจผ่านการศึกษาในโรงเรียนและการรณรงค์ในชุมชน

• พัฒนามาตรการตรวจสุขภาพลิงแบบไม่รบกวนสัตว์ เช่น การเก็บอุจจาระมาตรวจแทนการเจาะเลือด

รศ.ดร.สุภาวดี ฝากว่า

“สุขอนามัยส่วนบุคคลเป็นเกราะป้องกันโรคที่สำคัญที่สุด ล้างมือให้สะอาดทุกครั้งหลังสัมผัสสัตว์ ปรุงอาหารให้สุก และสวมรองเท้าเมื่อเดินในพื้นที่เสี่ยง”

“เราไม่ควรมองลิงในแง่ลบ แต่มองว่าเป็นสัตว์ป่าที่เราต้องเรียนรู้วิธีอยู่ร่วมกัน การไม่ให้อาหาร ไม่สัมผัสใกล้ชิด และช่วยกันเผยแพร่ความรู้ในชุมชน คือทางออกที่จะทำให้ทั้งคนและลิงอยู่ร่วมกันได้อย่างสมดุล”

ติดต่อข้อมูลเพิ่มเติมได้ที่