ศาสตราจารย์ ดร.สายหยุด จำปาทอง เกิดเมื่อวันที่ ๑ เมษายน พ.ศ. ๒๔๗๒ ที่อำเภอพระประแดง จังหวัดสมุทรปราการ เริ่มเข้าเรียนชั้นประถมศึกษาในความอุปภัมภ์ของวัดบางน้ำผึ้ง เมื่อจบชั้นประถมศึกษาปีที่ ๔ เจ้าอาวาสส่งให้เรียนต่อที่โรงเรียนมัธยมวัดทรงธรรม ศาสตราจารย์ ดร.สายหยุด จำปาทอง มีผลการเรียนดีเยี่ยมจึงได้รับยกเว้นค่าเล่าเรียนตลอดระยะเวลาที่ศึกษาระดับชั้นมัธยมศึกษา ต่อมาได้รับมอบทุนเรียนฝึกหัดครูประถม (ป.ป.) ที่โรงเรียนบ้านสมเด็จเจ้าพระยา เมื่อจบการศึกษาได้รับคัดเลือกให้ศึกษาต่อประโยคครูมัธยม (ป.ม.) ที่โรงเรียนฝึกหัดครูมัธยม ในระหว่างที่ศึกษาชั้นปีที่ ๑ ได้สอบชิงทุนกระทรวงศึกษาธิการไปศึกษาต่อสาขาวิชาเศรษฐศาสตร์และการศึกษาผู้ใหญ่จากมหาวิทยาลัยแมนเชสเตอร์ และสาขาวิชาการพัฒนาชุมชน จากมหาวิทยาลัยลอนดอน ประเทศอังกฤษ จนกระทั่งสำเร็จการศึกษา

ศาสตราจารย์ ดร.สายหยุด จำปาทอง ปฏิบัติหน้าที่ที่วิทยาลัยครูอุบลราชธานี ในปี พ.ศ. ๒๕๐๑ โดยมีบทบาทสำคัญในการดำเนินโครงการฝึกหัดครูชนบท (THAILAND-UNESCO Rural Teacher Education Project) ซึ่งได้รับความร่วมมือจาก UNESCO มีจุดมุ่งหมายเพื่อผลิตครูให้เป็นครูที่ดีและเป็นผู้นำชุมชนที่ดีสำหรับโรงเรียนในชนบท ภายหลังการดำเนินงานใน ๒ ปี ได้รับมอบหมายให้ไปทดลองโครงการนี้ที่วิทยาลัยครูอุดรธานี โดยไม่ต้องอาศัยความช่วยเหลือจากต่างประเทศ ผลที่ได้รับทำให้สามารถขยายโครงการได้ในทุกวิทยาลัยครูในเวลาต่อมา และในช่วงเวลาเดียวกัน ศาสตราจารย์ ดร.สายหยุด จำปาทอง ยังได้ช่วยโครงการมูลสารการศึกษา (TUFEC : Thailand UNESCO Fundamental Education Centre) โดยดำเนินการที่จังหวัดอุบลราชธานี จนเป็นต้นแบบของงานพัฒนาชุมชนที่ยั่งยืนรูปแบบหนึ่งจนถึงปัจจุบัน

ภายหลังทำหน้าที่ดังกล่าวเป็นเวลา ๔ ปี ศาสตราจารย์ ดร.สายหยุด จำปาทอง ได้ย้ายไปปฏิบัติหน้าที่ที่วิทยาลัยครูมหาสารคาม ในปี พ.ศ. ๒๕๐๙ ได้ดำรงตำแหน่งผู้อำนวยการวิทยาลัยครูมหาสารคาม และรองอธิการบดีวิทยาลัยวิชาการศึกษามหาสารคาม ในปี พ.ศ. ๒๕๑๒ กระทรวงศึกษาธิการได้แต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่งรองอธิบดีกรมการฝึกหัดครู ศาสตราจารย์ ดร.สายหยุด จำปาทอง มีบทบาทในการผลักดันให้วิทยาลัยครูสามารถจัดการศึกษาถึงระดับปริญญาตรีได้สำเร็จเป็นครั้งแรก ด้วยความสามารถที่โดดเด่นทำให้ได้รับการแต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่งอธิบดีกรมการฝึกหัดครูในปี พ.ศ. ๒๕๑๙ และต่อมาได้เป็นอธิบดีกรมวิชาการ เพื่อปฏิบัติภารกิจด้านการปฏิรูปการศึกษา เป็นระบบ ๖-๓-๓ ที่ต้องเปลี่ยนแปลงหลักสูตรและกระบวนการเรียนการสอนครั้งใหญ่ในสภาวะที่ขาดแคลนงบประมาณ อย่างไรก็ตาม ศาสตราจารย์ ดร.สายหยุด จำปาทอง สามารถปฏิบัติภารกิจนี้ได้อย่างเรียบร้อยสมบูรณ์ด้วยความชำนาญ ความอดทน ความสามัคคี และการใช้ระบบเครือข่าย

ต่อมา ปี พ.ศ. ๒๕๒๑ กระทรวงศึกษาธิการได้แต่งตั้งให้ ศาสตราจารย์ ดร.สายหยุด จำปาทอง ดำรงตำแหน่งรองปลัดกระทรวงศึกษาธิการ และเลขาธิการคณะกรรมการการศึกษาวิทยาศาสตร์และวัฒนธรรมแห่งชาติ รับผิดชอบงานต่างประเทศของกระทรวงทำให้เกิดความร่วมมือที่ชัดเจนมากขึ้นกับองค์การต่างประเทศและระหว่างประเทศ เช่น UNESCO, UNICEF, WORLD BANK, ILO, WHO, SEAMEO, ASEAN, IEP, IBE, USAID, USIS, AUA, CIDA, IDRC, BRITISH COUNCIL, ADAB, GOETHE เป็นต้น ในระหว่างนี้ ศาสตราจารย์ ดร.สายหยุด จำปาทอง ได้เป็นหัวหน้าคณะผู้แทนไทย และรองหัวหน้าคณะหลายครั้งในการประชุมใหญ่สามัญของ UNESCO, UNICEF, SEAMEO, IBE เป็นต้น และในคราวการประชุมใหญ่ของ UNESCO ที่กรุงโซเฟีย ประเทศบัลกาเรีย ในปี พ.ศ. ๒๕๒๘ ได้รับเลือกอย่างเป็นเอกฉันท์ให้เป็นประธานพิจารณาโครงการและโปรแกรมของ UNESCO นับเป็นชาวไทยคนแรกที่ได้ปฏิบัติหน้าที่นี้ และได้รับยกย่องว่าสามารถปฏิบัติหน้าที่ประธานได้อย่างมีประสิทธิภาพ

ปี พ.ศ. ๒๕๒๓ มหาวิทยาลัยอินเดียนา สเตท (Indiana State University) ประเทศสหรัฐอเมริกา ได้มอบปริญญาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ทางกฎหมาย ในฐานะบุคคลผู้สร้างความเข้าใจอันดีระหว่างประเทศ ทั้งในภูมิภาคเอเชียและภูมิภาคอื่นๆ ของโลก นับว่า ศาสตราจารย์ ดร.สายหยุด จำปาทอง เป็นคนไทยคนแรกที่ได้รับมอบปริญญาสาขานี้ และในปีเดียวกันยังได้รับการยกย่องให้เป็นศิษย์เก่าดีเด่น ของมหาวิทยาลัยรัทเกอร์ (Rutgers) ประเทศสหรัฐอเมริกา ปี พ.ศ. ๒๕๒๕ ศาสตราจารย์ ดร.สายหยุด จำปาทอง ได้รับแต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่งเลขาธิการสำนักงานคณะกรรมการการประถมศึกษาแห่งชาติซึ่งเป็นระยะเริ่มต้นรับโอนงานจากกระทรวงมหาดไทยมาที่กระทรวงศึกษาธิการ ถือได้ว่าเป็นการเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่อีกครั้งหนึ่งในช่วงที่รับราชการ มีการเปลี่ยนแปลงทั้งรูปแบบโครงสร้าง วิธีการดำเนินงานที่เน้นการกระจายอำนาจ จำเป็นต้องมีการตีความกฎหมายเพื่อนำไปใช้ทั้งด้านบริหาร งานธุรการและวิชาการ อย่างไรก็ตามด้วยความสามารถที่โดดเด่นทั้งเรื่องงาน และเรื่องการบริหารงานบุคคล ประกอบกับความเป็นผู้มีภูมิธรรม ภูมิวุฒิ ภูมิฐาน ก็ทำให้ได้รับความร่วมมือจากทุกฝ่ายจนมีผลงานเป็นที่ประจักษ์ชัด

ในปี พ.ศ. ๒๕๒๙ ศาสตราจารย์ ดร.สายหยุด จำปาทอง ได้รับแต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่งอธิบดีกรมการฝึกหัดครูอีกวาระหนึ่ง ความร่วมมือจากในและต่างประเทศและการทำงานเป็นเครือข่ายส่งผลให้การดำเนินการและการประสานภายในเป็นกลุ่มวิทยาลัยครูที่ชัดเจน มีความเชื่อมต่อกับมหาวิทยาลัยและองค์กรที่เกี่ยวข้องในประเทศและต่างประเทศ มีการสร้างความสัมพันธ์และความร่วมมือกับสถาบันการศึกษาต่างๆ เช่น ประเทศแคนาดา ได้แก่ มหาวิทยาลัย Alberta สมาคมวิทยาลัยชุมชนแห่งแคนาดา ประเทศสหรัฐอเมริกา ได้แก่ มหาวิทยาลัย South Carolina, Western Carolina, Missouri, Louisiana State, Indiana State, Southern Illinois, Washington State ประเทศออสเตรเลีย ได้แก่ มหาวิทยาลัย Finders, Hunter institute of Higher Education, Kuring-Gai College of Advanced Education, Queensland Institute of Technology และสมาคมอุดมศึกษาแห่งออสเตรเลีย และประเทศอังกฤษ ได้แก่ Thames Valley University และ University of Wolverhampton ทั้งนี้ได้มีการทำกิจกรรมร่วมมือหลายรูปแบบ เช่น การแลกเปลี่ยนอาจารย์และนักศึกษา การให้ทุนการศึกษาในระดับปริญญาโทและปริญญาเอก การศึกษาดูงาน การฝึกอบรม การจัดสัมมนา และงานโครงการเฉพาะต่างๆ ทำให้เกิดความก้าวหน้าทางวิชาการและความเชื่อมั่นอย่างรวดเร็ว

ปี พ.ศ. ๒๕๓๑ ได้ร่วมมือกับมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ เปิดสอนหลักสูตรระดับปริญญาโทสาขาวิชาอุตสาหกรรมศึกษา และในปีเดียวกันได้รับปริญญาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ ด้านการบริหารการศึกษา ในฐานะที่เป็นผู้บริหารที่มีผลงานทุกระดับ ได้แก่ ด้านการบริหารโครงการ การบริหารวิทยาลัย การบริหารระดับกรม และเป็นผู้ประสานงานระหว่างวิทยาลัยครูและมหาวิทยาลัยทั้งในประเทศและต่างประเทศจนได้รับการยอมรับและความเชื่อถืออย่างกว้างขวาง

จากที่กล่าวมา จะเห็นได้อย่างชัดเจนว่า ศาสตราจารย์ ดร.สายหยุด จำปาทอง เป็นผู้ที่มีคุณูปการอย่างสูงต่อวงวิชาการด้านการบริหารและพัฒนาการศึกษา เป็นผู้มี “อัจฉริยลักษณ์” ด้านการศึกษาเล่าเรียน มีความวิริยะอุตสาหะในการปฏิบัติงานจนเป็นที่ยอมรับอย่างสูงทั้งในและต่างประเทศ และมีผลงานแพร่หลายเป็นที่ยอมรับทั้งในระดับชาติและระดับสากล สภามหาวิทยาลัยมหาสารคามจึงมีมติเป็นเอกฉันท์ที่จะมอบปริญญาปรัชญาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขาวิชาการบริหารและพัฒนาการศึกษา แด่ ศาสตราจารย์ ดร.สายหยุด จำปาทอง เพื่อเป็นเกียรติแก่วงศ์ตระกูล เป็นศักดิ์ศรีแก่วงการการศึกษาของไทย และเป็นความภาคภูมิใจของมหาวิทยาลัยมหาสารคามสืบไป