นายประเสริฐ บุญสัมพันธ์ สำเร็จการศึกษาระดับปริญญาตรี วิศวกรรมศาสตร์ (วิศวกรรมโยธา) จากจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยเมื่อ พ.ศ. ๒๕๑๘ สำเร็จการศึกษาระดับปริญญาโท บริหารธุรกิจ (MBA) จาก Utah State University ประเทศสหรัฐอเมริกา ในปี พ.ศ. ๒๕๒๐ ต่อมาได้เข้ารับการอบรมที่สำคัญได้แก่ Certificate in Advanced Management Program (AMP ๑๕๕), Harvard Business School, ประเทศสหรัฐอเมริกา หลักสูตรป้องกันราชอาณาจักรภาครัฐร่วมเอกชน รุ่นที่ ๑๐ (วปรอ ๔๐๑๐) วิทยาลัยป้องกันราชอาณาจักร, หลักสูตรการเมืองการปกครองในระบอบประชาธิปไตยสำหรับนักบริหารชั้นสูง รุ่นที่ ๖ สถาบันพระปกเกล้า, หลักสูตร Director Accreditation Program (DAP ๒๖/๒๐๐๔) สมาคมส่งเสริมสถาบันกรรมการบริษัทไทย, หลักสูตรผู้บริหารระดับสูง (หลักสูตร วตท.) รุ่นที่ ๓ สถาบันวิทยาการตลาดทุน

   ด้านการทำงาน นายประเสริฐ บุญสัมพันธ์ ได้ดำรงตำแหน่งสำคัญหลายตำแหน่ง ได้แก่ ผู้อำนวยการฝ่ายจัดซื้อน้ำมันและสัญญา การปิโตรเลียมแห่งประเทศไทย, ผู้ช่วยผู้ว่าการด้านการตลาด การปิโตรเลียมแห่งประเทศไทย, รองผู้จัดการใหญ่ การตลาด ธุรกิจน้ำมัน การปิโตรเลียมแห่งประเทศไทย, ผู้จัดการใหญ่ ปตท.น้ำมัน การปิโตรเลียมแห่งประเทศไทย, ผู้จัดการใหญ่ ปตท.ก๊าซธรรมชาติ การปิโตรเลียมแห่งประเทศไทย, รองกรรมการผู้จัดการใหญ่ กลุ่มธุรกิจก๊าซธรรมชาติ บริษัท ปตท.จำกัด (มหาชน), ประธานเจ้าหน้าที่บริหารและกรรมการผู้จัดการใหญ่ บริษัท ปตท.จำกัด (มหาชน), ประธานกรรมการ บริษัท ปตท.สำรวจและผลิตปิโตรเลียม จำกัด (มหาชน), ประธานกรรมการ บริษัท ปตท. เคมิคอล จำกัด (มหาชน), กรรมการ บริษัท ปตท.จำกัด (มหาชน), กรรมการ บริษัท ปตท.อะโรเมติกส์และการกลั่น จำกัด (มหาชน), กรรมการ บริษัท ไทยออยล์ จำกัด (มหาชน), กรรมการ บริษัท บางจากปิโตรเลียม จำกัด (มหาชน), สมาชิกสภานิติบัญญัติแห่งชาติ, กรรมการ ธนาคารนครหลวงไทย จำกัด (มหาชน), กรรมการตลาดหลักทรัพย์แห่งประเทศไทย, ประธานกรรมการสภาธุรกิจตลาดทุนไทย, นายกสมาคมบริษัทจดทะเบียนไทย, อุปนายกสมาคมนิสิตเก่าจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, ประธานกรรมการ บริษัท ไออาร์พีซี จำกัด (มหาชน), ประธานกรรมการ บริษัท พีทีที โกลบอล เคมิคอล จำกัด (มหาชน), ประธานกรรมการ บริษัท ไทยลูบเบส จำกัด (มหาชน), กรรมการธนาคารกรุงไทย จำกัด (มหาชน), ประธานคณะกรรมการนักธุรกิจเพื่อสิ่งแวดล้อมไทย (TBCSD), นายกสมาคมนิสิตเก่าวิศวกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, กรรมการบริหาร สมาคมวิทยาลัยป้องกันราชอาณาจักร, ประธานกรรมการมูลนิธิพลังที่ยั่งยืน, ประธานกรรมการ มูลนิธิสถาบันส่งเสริมวิสากิจชุมชน ได้รับรางวัลและการประกาศเกียรติคุณระดับชาติและนานาชาติเป็นจำนวนมาก เช่น รางวัล Asian Corporate Director Recognition Awards ๒๐๑๑ เป็นปีที่ ๒ ติดต่อกัน ในฐานะผู้นำองค์กรและกรรมการของบริษัทจดทะเบียนของไทยที่มีผลงานโดดเด่นในการบริหารองค์กรให้ก้าวหน้าอย่างมีประสิทธิภาพควบคู่กับการส่งเสริมธรรมภิบาล โดยนิตยสาร Corporate Governance Asia, รางวัลซีอีโอยอดเยี่ยมแห่งเอเชีย (Asia’sBest CEO) โดยนิตยสาร Corporate Governance Asia, รางวัลผู้นำองค์กรที่ดีที่สุดของไทย (Best CEO Award) โดยนิตยสาร FinanceAsia, รางวัลยอดเยี่ยม “บุคคลอันทรงคุณค่า และอุทิศตนให้แก่วงการกีฬา” (Merit Award) ในงานประกาศผล "สยามกีฬา อวอร์ดส์" ครั้งที่ ๕ จากการให้การสนับสนุนกีฬาต่างๆ ของประเทศ มาอย่างต่อเนื่อง จนประสบความสำเร็จ โดย หนังสือพิมพ์สยามกีฬา, WorldFinance ๑๐๐ Achievement โดยนิตยสาร World Finance, รางวัล ๑st Asian CorporateDirector Recognition Awards ๒๐๑๐ ในฐานะผู้นำองค์กรและกรรมการของบริษัทจดทะเบียนในภูมิภาคเอเชีย โดยนิตยสาร Corporate Governance Asia, รางวัล “CEO of the Year” ในงาน Platts Global EnergyAwards ๒๐๐๘ โดย Platts, รางวัลสุดยอดผู้นำธุรกิจแห่งปี (Thailand Business Leaderof the Year) โดยสถานีโทรทัศน์ CNBC, รางวัลพระราชทานสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี Thailand Corporate Excellence Awards ๒๐๑๐, รางวัลความเป็นเลิศด้านผู้นำ (Leadership Excellence) (๕ ปีติดต่อกัน), รางวัลความเป็นเลิศด้านการบริหารทางการเงิน (Financial Management Excellence), รางวัลพิเศษ สำหรับองค์กรที่มีความเป็นเลิศทางด้านการบริหารจัดการมาตลอด ๑๐ ปี อย่างต่อเนื่อง (A decade of Excellence Hall of Fame Award) โดยสมาคมการจัดการธุรกิจแห่งประเทศ (TMA) และสถาบันบัณฑิตบริหารธุรกิจศศินทร์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, รางวัล Best CEO ofthe Year ในงาน SET Award ๒๐๐๕ โดยตลาดหลักทรัพย์แห่งประเทศไทย, ได้รับปริญญาวิศวกรรมศาสตรดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, ได้รับปริญญาบริหารธุรกิจดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์, ได้รับปริญญาบริหารธุรกิจดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขาวิชาการจัดการทั่วไป มหาวิทยาลัยราชภัฎเพชรบุรี

   ในฐานะผู้นำสูงสุดขององค์กร นายประเสริฐ บุญสัมพันธ์ สามารถพลิกบทบาทของ ปตท. จากบริษัทพลังงานแห่งชาติมาเป็นบริษัทพลังงานข้ามชาติ ติดลำดับบริษัทที่มีขนาดใหญ่ที่สุดของโลกลำดับที่ ๑๒๘ ในปี ๒๕๕๓ ใน Fortune Global ๕๐๐ ควบคู่ไปกับการสร้างความมั่นคงทางพลังงานให้กับประเทศ เพิ่มมากขึ้นจากกลยุทธ์การขยายการลงทุน (Organic growth) การเข้าซื้อกิจการที่มีศักยภาพและ การควบรวมกิจการ (Inorganic growth) เพื่อให้ประเทศไทยมีพลังงานใช้อย่างเพียงพอในการขับเคลื่อนเศรษฐกิจให้เติบโต พร้อมกับทำให้ตลาดทุนไทยเข้มแข็ง คนไทยสามารถเข้าถึงแหล่งพลังงานทดแทนและพลังงานทางเลือกที่มีราคาเหมาะสมและเป็นธรรม โดยผลดำเนินงานที่สำคัญสะท้อนในหลายมิติ

   ด้วยความรู้ความสามารถและคุณูปการทั้งหลายที่มีต่อประเทศชาติบ้านเมือง โดยเฉพาะต่อวงการธุรกิจ สภามหาวิทยาลัยมหาสารคามจึงมีมติเป็นเอกฉันท์ให้ประสาทปริญญาบริหารธุรกิจดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์เพื่อเป็นเกียรติแก่มหาวิทยาลัยมหาสารคามสืบไป